Vorige week verwijderde het Museum voor Schone Kunsten in Gent enkele Russische avant-gardekunstwerken uit een expositie. Mogelijk ging het om vervalsingen. Vorig jaar gebeurde iets vergelijkbaars in Genua. Daar werden in het Palazzo Ducale 21 werken van Amedeo Modigliani in beslag genomen. Ook daar luidde het oordeel: vals. Modigliani had al een naam hoog te houden, want in 2013 nam de politie in Rome al eens 59 van zijn schilderijen mee. Hier in Nederland hadden we ook al zo’n rel. Vorig jaar leende het Stedelijk Museum een vervalste Mondriaan uit aan een museum in Brussel.
In de Vlaamse krant De Standaard verscheen in de nasleep van de Gentse kwestie een artikel met de vraag of het erg is dat we naar vervalste kunst kijken. Verandert dat iets aan onze esthetische ervaring, was de vraag.
De Emmausgangers van Han van Meegeren, Museum Boymans – Van Beuningen, Rotterdam. In de jaren ’30 werd dit schilderij aangekocht als een teruggevonden Vermeer.
Is een door Han van Meegeren geschilderde Vermeer, zoals De Emmausgangers, minder mooi dan het zeventiende-eeuwse origineel? Misschien niet. Maar er is bij het kijken naar kunst zo veel meer aan de hand.
Het gaat niet alleen om de vraag of ik het mooi vind of niet. Bij het kijken naar kunst speelt ook kennis mee over de schilder en zijn tijd, de bewondering voor de originaliteit en de techniek, de verwondering over hoe een kunstenaar een moment, een emotie of een idee heeft weten te verbeelden. Misschien zijn er in China vandaag de dag wel schilders die het beperkte aantal werken van Johannes Vermeer met een factor tien kunnen vermenigvuldigen. Maar zouden we dat moeten willen alleen omdat we die misschien ook wel mooi vinden? Nee toch?
Tegelijkertijd zou ik verloren kunstwerken wel graag zien terugkeren. In 2010 werd een bronzen beeld van Bart Welten uit een Nijmeegs plantsoen geroofd. Terugkeer, al was het maar in de vorm van een replica, zou ik van harte toejuichen. Net als van die vele andere bronzen beelden die de afgelopen jaren uit de openbare ruimte verdwenen zijn.
Weten dat iets nagemaakt is levert een andere ervaring op dan dat niet weten. En daar zit het probleem met Modigliani, de Russen en Mondriaan. Er wordt geld verdiend met nagemaakt werk. Je moet betalen voor iets dat het niet is. En bedrog heeft volgens mij weinig esthetisch. Net als bij fake news is het haast niet te doen om fake art van echt te onderscheiden. Maar laten we het in ieder geval proberen.
