Ruim een jaar geleden bezocht ik fotomuseum FOAM in Amsterdam. Ik wilde er de overzichtsexpositie zien van Brassaï, die al eens eerder langs kwam in deze rubriek. Nadat ik twee keer door de zalen was gelopen – een keer om een totaalindruk van de expositie te krijgen en nog een keer om de geselecteerde werken uitgebreider te bekijken – , was in wel toe aan een kop koffie en iets te eten.
Rechts van mijn tafeltje werd ik vanaf een grote affiche aangestaard door een jonge vrouw met een rietje in haar mond en haar hoofd omgeven door citroenschijven, als waren het krulspelden. In haar blik viel van alles te lezen: eigenzinnigheid (“ik doe waar ik zin in heb”), wantrouwen (“waar bemoei jij je mee”), maar ook iets van afweer (“laat me met rust”). Het zijn emoties die nauw verwant zijn en juist dat gebrek aan eenduidigheid maakt de foto spannend. Dat het helemaal niet ging om de blik, maar om de citroenen – het affiche was voor de expositie Feast fort he Eyes – The Story of Food in Photography – is een heel ander verhaal. Bij de foto had ik direct een associatie. In 2009 publiceerde de Italiaanse schrijver Paolo Giordano De eenzaamheid van de priemgetallen. Het is het verhaal van de jonge mensen Mattia en Alice en hun vriendschap, terwijl ze mar moeilijk tot vriendschap in staat zijn. Op de omslag zien we een meisje / jonge vrouw, met het hoofd en trois quart (dus niet frontaal of in profiel, maar precies er tussenin) en de ogen gericht op de toeschouwer. Net als op de affiche dus, alleen hier geen citroenen, maar bladeren. En bovendien een blik waarin van alles te lezen valt.
Als ik zoiets zie, wil ik er meer van weten. Bijvoorbeeld of het dezelfde fotograaf is. Dat blijkt niet het geval: de vrouw met de citroenen is van de Spaanse fotografe Ouka Leele, heeft als titel Peluqueria limones (wat zoveel betekent als citroenenkapsel) en dateert uit 1979. Het priemgetallenmeisje is van de Friese fotografe Mirjan van der Meer. Van wanneer de foto dateert kan ik nergens vinden. Mogelijk is hij speciaal voor het boekomslag gemaakt.
De foto’s van Ouka Leele hebben iets buitenissigs en zijn twijfel verwant aan het surrealisme van Salvador Dali en cineast Luis Bunuel. Veel opvallende kleuren, nadrukkelijk in scène gezet of zelfs gemonteerd. De foto’s van Mirjan van der Meer zijn veel meer ingetogen. Op haar website noemt ze Sigur Rós, John Keats, J.R.R Tolkien, Marianne Fredriksson en BBC Costume drama als inspiratiebronnen, maar stelt ze ook dat er een sleutelrol is voor de natuur. Het is met Leele en Van der Meer bijna als met Giordano’s personages Mattia en Alice: ze zijn tegenpolen, maar heel even raken ze elkaar bijna, zoals bijvoorbeeld de priemgetallen 9929 en 9931.
De ‘priemgetallen’ foto van Mirjan was er al en de Italiaanse uitgever van het boek pakte die foto als omslag voor het boek zonder dat Van der Meer dat wist. Pas toen de Nederlandse uitgever contact met haar opnam om de foto ook te mogen gebruiken voor de Nederlandse uitgave kwam ze erachter dat haar foto op het omslag stond.